نگارگری، مینیاتور و معرفی هنرمندان این هنر در عصر تیموری(912-780ه.ق)

تحوّلات هنر تصویری ایران از روزگار پیش از تاریخ آغاز شد. روند چند هزار ساله هم آمیزی سنتهای تصویری آسیای غربی نهایتاً در الگوی ایرانی عصر هخامنشی (559 تا 330 ق.م) تبلور یافت. این الگو طی چند قرن زیر موج یونانی مآبی پوشیده ماند؛ اما در زمان ساسانیان ( 22 م تا 652 م) از نو رخ نمود و در شرایط اجتماعی و فرهنگی این عصر ویژگی هایی جدید کسب کرد. در این میان، پارتیان یا اشکانیان (250 ق.م تا 226م) با رویکرد به سنّت های کهن تر ایرانی و شرقی شخصیت خویش را در هنری تلفیقی ظاهر ساختند. از سوی دیگر، آسیای میانه از هم آمیزی سنتهای ایرانی، هندی و چینی الگوهای خاص خود را آفرید. میراث ساسانی و آسیای میانه به دوره اسلامی رسید و بر جریان هنر تصویری ایران تا زمان سلجوقیان تأثیر قاطع گذاشت. استیلای مغولان بر ایران نقطه ی پایان این روند و نقطه عطفی در تاریخ نقاشی این سرزمین بود. در طول حکومت مغولان (ایلخانان و جلایریان)، آل اینجو و آل مظفر، نگارگری به مراحل تکامل خود نزدیک شد. در کارگاههای سلطنتی آنان بود که نقّاشان عمدتاً به کار مصوّر کردن کتب گماشته شدند و نگارگری تا رسیدن به دوران طلایی خود فاصله ای نداشت. در دوره تیموری نگارگری به بالاترین اوج و ترقّی خود رسید. این هنر در عهد تیموری نه تنها تقلیدهای هنری و سبکهای نقاشی چین را که از عصر مغول وارد ایران شده بود، مورد جذب و اقتباس قرار داد، بلکه در مسیر تکاملی خود سرانجام استقلالی را نمایان ساخت که منعکس کننده ی روح هنری ایرانیان بود و به همین سبب است که عصر تیموری را «دوره ی طلایی هنر نقاشی ایران» دانسته اند. باید توجه داشت که ابعاد تکامل طبیعی هنر نقاشی و مینیاتور قرن نهم به کیفیتی منسجم شد که امروزه می توانیم آن را تحت عنوان مستقل«سبک دوره تیموری» بپذیریم. در عهد تیموری هنرمندان معروفی در عرصه ی نگارگری ظاهر شدند که یکی از نام آور ترین این هنرمندان، کمال الدّین بهزاد است. سخن گفتن از بهزاد، در حقیقت سخن گفتن از پیکره ی اصلی نقاشی دوره تیموری است؛ و بدین سبب است که او را حتی بزرگترین نقّاش دوره ی اسلامی ایران معرّفی کرده اند. استقلال شیوه کار بهزاد در نقاشی دوره تیموری تا آنجاست که در مینیاتور صاحب مکتب خاصی شد که به «مکتب بهزاد» شهرت دارد. در این رساله تلاش شده است ضمن نگاهی کوتاه به نگارگری ایران قبل و بعد از اسلام، این هنر در دوره تیموری به طور مفصّل مورد بحث و بررسی قرار گیرد و مهمترین هنرمندان نگارگر این دوره معرّفی شوند. کلید واژه ها: نگارگری، عصر طلایی، مینیاتور، مکتب بهزاد، هنرمندان نگارگر، سبک دوره تیموری.